Eta eskolatik kanpo, zer?
Berri pozgarria da ikustea euskal lerroetara haur eta gazte asko hurbiltzen direla. Ikasle hauek euskara ikasten dutenez, hizkuntzaren geroa ziurtaturik dagoela dirudi; areago irakaskuntzarako baliabide ugari sortzeko gaitasuna daukagunean.
Horren polita eta baikorra al da errealitatea?
Bada, gure ustez, ez. Gazteok ikasi bai, baina erabili oso gutxi erabiltzen dute eta beren barne mundua adierazteko zailtasun handiekin.
Zertan datza hutsunea?
Iruñerriko gazte gehienek euskararekin duten harremana eskolara mugatzen da eta bertan jasotzen duten euskara eredua euskara formala da; hots, eskolari dagokiona. Eskolatik kanpo aurki dezaketen aisialdi eskaintza euskaraz hagitz mugatua da : gehienetan kirol jardueren inguruan eta bertan euskararen erabilera ez da lehentasunezko gaia izaten.
Egoera honi irtenbidea aurkitu nahian, Karrikaluze elkartean Kuadrillategi izeneko egitasmoaren berri(aisialdi tailer bat da lagun koadrilak elkartzeko eta ongi pasatzeko) izan genuen, duela zenbait urte Lasarte-Orian Pello Jauregi pedagogi-doktoreak sortua eta Kuadrillategi Elkarteak garatua. Hona hemen bere ezaugarri batzuk:
– Aisialdi tailer bat da lagun koadrilak elkartzeko eta ongi pasatzeko. Beren arteko harremanaz aparte, inguruko euskaldun koadrila gazteekin erlazionatzen dira.
– Gazteak 13-14 urtekoak dira eta taldeka izena ematen dute.
– Derrigorrez, epe bat pasatu ondoren harremana euskaraz garatu behar dute.
– Dinamizatzaileek, aisialdi-monitoreak izateaz gain, esparru informalean euskara erabiltzeko eta sustatzeko formakuntza sendoa jaso dute lanean hasi baino lehen.
– Egitasmo guztiak lehen aipaturiko elkarteko pedagogo baten gidaritzapean gauzatzen dira. Hark ezarritako helburuen lorpena kontrolatzen du.
Gure herrira ekartzeko asmoz Paz de Ziganda ikastola eta Askatasuna institutuarekin harremanetan jarri ginen hala nola Atarrabia, Burlata eta Uharteko euskara teknikariekin; izan ere lehen momentutik argi geratu baitzitzaigun adin honetako gazteek elkarrekin ikasten dutenez, guztiei eskaini behar geniela eta ez soilik Atarrabiakoei. Hiru udalen konpromiso eta babesa lortu ondoren, 2002an lehen taldea sortu zen.
Kurtso osoa eman eta gero bukaera aldera 20 laguneko talde bat heldu zen, larunbatero ekintza desberdinak buruturik; horien artean interesgarrienak irteerak suertatu zitzaizkien. Balorazioa eginda gazte guztiek aitortu zuten beren arteko harremanetan
Karrikaluze elkartearen kolaborazioa
ZENBAT BURU… Roldan Jimeno
Urtebete pasatxo utzi gintuen arren, Jose María Jimeno Jurio historiagileak hainbat alorretan eginiko ekarpenak eragin itzela izan du eta izanen du aurrerantzean ere bai. Horretaz eta UEUk antolatutako haren inguruko topaketetaz aritu gara Roldan Jimeno bere semearekin.
Berriki UEUk antolatutako Historialari Euskaldunen III. Topaketetan omenaldia egin zitzaion zure aitari eta bere bizitzan zehar eginiko ikerketa eta lanez aritu ziren hainbat aditu. Nola joan ziren saio horiek?
Saioak oso interesgarriak izan ziren. Lehendabiziko aldiz nire aitaren obraren inguruan jardunaldi akademiko batzuk antolatzen ziren, eta hori zientifikoki oso esanguratsua da, bere lana Euskal Herriko mundu akademikoak baloratzen baitu. Hitzaldi batzuk beste batzuk baino sakonagoak izan ziren, baina hori horrelako topaketetan normala da. Orain hitzaldi horiek argitaratzea dugu erronka nagusia.
Duela urtebete pasatxo utzi gintuela, baina eginiko ekarpena eta utzitako ondarea itzela izan da hainbat alorretan: ikerketa historiko eta antropologikoan, memoria historikoaren errekuperazioan, toponimian, etnografian, onomastikan, folklorean, artean.. . Zer nabarmenduko zenuke?
Arlo asko dira nabarmendu ahal direnak, baina izan duten eraginagatik, nagusienak lau dira: lehena Erriberako paloteatuen inguruko azterketa, bere ikerketa hauen ondoren, hainbat dantza-taldek berreskuratu baitzuten dantza mota hau; gainera, Transizioaren garaian ikerketa hauek garrantzitsuak izan ziren Erriberako nortasun euskaltzalea hainbat esparrutan aldarrikatzeko.
Bigarrena Nafarroako historia 1917 eta 1939. urteen arteko ikerketak dira. Tarte honetan eztabaida autonomikoa gauzatu zen Nafarroan, Baskongadekin bat egitearen afera, alegia. Herriaren nahi honekin Nafarroako eskuindarrak iruzurren bitartez bukatu zuen. Bestalde, nire aita aitzindaria izan zen 36ko gerratearen errepresioaren ikerketan.
Euskararen historia da bere hirugarren ekarpenik handiena. UEUko topaketetan Txillardegik esan zuen nire aita euskararen historiarentzat Koldo Mitxelena euskal filologiarentzat bezainbeste izan zela. Haren lanekin Nafarroako euskararen historia, batez ere aro modernokoa, argitu digu.
Azkenik, toponimia dugu. Hau da, nire ustez, bere ekarpenik handiena eta aitzindariena.
Nafarroako historia ezagutzeko erreferentzia zuzena da Jose María Jimeno Jurio eta bereziki Nafarroaren sustrai euskaldunari mimo handiz erreparatu zion eta lan eskerga egin zuen.
Hark ikerketa alor asko jorratzen zituen: historia, toponomastika, etnografia eta folklorea… eta horrek guztiak Nafarroaren ikuspegi zehatz eta osatu bat eman zion, eta gure herrialdearen sustrai euskaldunez aritzeko, ezinbestekoa da ikuspegi anitz hori izatea. Gainera, hark euskal mundua ikerketaren bidez deskubritu zuen, bere jatorria oso bestelakoa baitzen.
Bere lana gertutik ezagutzeko parada izan duten pertsonek bere ikerketetan ere jendearekiko zuen hurbiltasuna azpimarratu dute.
Horrek asko lagundu zion. Nolabaiteko magia bat zeukan jendearekin tratatzeko eta jendearen izaerak eta grinak ulertzeko. Gainera, bere egunean apaiza izateak izaera hori izatera lagunduko ziola suposatzen dut. Etnografia, toponomastika eta 36ko gerratearen fusilatuen historiak jasotzeko jendearekiko hurbiltasun hori ezinbestekoa izan zitzaion.
24 libururen eta ehundaka artikuluren egilea, Euskal Dantzarien Biltzarreko Ohorezko Lehendakaria, Ohorezko Euskaltzaina, Eusko Ikaskuntzako Manuel Lekuona sariduna…
Curriculum oparoa bete zuen, baina horri gehiegi erreparatu gabe azken momentu arte lanean aritu izan zen, historiagilea izan zen.
Langile porrokatua zen, eta oso gutxitan egiten zion tartea patxadari. Gainera, harentzat ikertzea hobbia zen, eta asko disfrutatzen zuen. Sariak eta ohoreak ailegatzen hasi zirenean pozik hartzen zituen, baina batzuetan lanetik deskolokatzen zuten, eta nahiago izaten zuen egunerokotasunaren lasaitasuna: ikertzea, nire amarekin paseotxoak ematea, eta abar.
Zu zeu ere historiagilea zaitugu. Berak markatutako bidetik jarraitzeko asmorik al duzu?
Bai, dagoeneko, nire aitarekin batera bi liburu atera nituen, baita artikulu batzuk ere. Nire doktoretza tesiaren gaiak ere bere ikerketa lerro eta metodologiarekin bat egin zuen, eta berak goitik behera zuzendu zidan. Egun nire aitaren lanak berrikusten ari naiz, Pamiela eta Euskara Kultur Elkargoak bere obra guztiak berrargitaratu behar baitituzte.
HERRIEN ELEAK.
Ukraina
Mugan dagoen herria
Munduan dauden ukrainiarrak (ukraintsy) 60 milioi dira gutxi gorabehera. %75 Ukrainan bertan bizi diren bitartean -herri hartako biztanleriaren %80 osatzen dute- gainerakoak inguruko herrietan, Europako Batasunean eta Ipar Amerikan bizi dira. Ukraina hitzak “mugan dagoen lurraldea” esan nahi du eta Europako bigarren Estatu handiena da. 1991ko abuztuan independentzia lortu zuen herri honetan errepublika autonomo bat (Krimea) eta 24 oblasti edo eskualde daude. Hiriburua Kyiv –Kiev- da (2,6 milioi biztanle). Ukrainiarrez gain, Ukrainan beste 128 talde etnikotako lagunak daude: errusiarrak, poloniarrak, bulgariarrak, moldaviarrak…
Ukrainiera hizkuntza eslabiarren ekialdeko azpitaldekoa da. Hiztunek elkar uler dezakete errusieraz edota bielorrusieraz dakiten pertsonekin, baina zenbaitetan ez zaie erraza suertatzen. Dialekto ugariek zerikusi handia dute errealitate etnografikoarekin eta hiru taldetan bana daitezke: hegoaldekoa, hegomendebaldekoa eta iparrekoa. Gaur egungo hizkuntza idatzia XIX. mendean sortu zen eta hiriburuan darabilten moldea du oinarri. Alfabeto zirilikoa erabiltzen dute.
Biztanleen %66,3k ukrainieraz egiten du; %31,3k, berriz, errusieraz. Estatuko hizkuntza ofizial bakarra ukrainiera da eta ukrainieraz ari diren ikasleak gero eta gehiago diren arren, normalean errusiarrek errusieraz jaso dezakete hezkuntza. Horiez gain, moldavieraz, errumanieraz, polonieraz eta hungarieraz ari diren ikastetxeak 219 dira.
Ukrainiarrak gurean
Azpimarratzekoa da Iruñerrian dauden ukrainiarren artean emakume asko daudela. Gehienak neskame lanetan dabiltza; gizon askok, aldiz, Iruñerriko edo inguruko fabriketan egiten dute lan.
Azken bi urteotan Europako ekialdetik etorri zaizkigun pertsonak 1.000 baino gehiago dira. Gehienak Bulgariatik edo Errumaniatik etorri diren arren, datu ofizialek diote 2003ko ekainean 317 ukrainar zeudela Iruñean. Horietako askok euskararen presentzia ikusi eta entzun ahal izan dute, Iruñeko auzo euskaldunenean bizi baitira: Alde Zaharrean, alegia. Eta ez dira gutxi Barañainen bizi direnak; bestelako elkarterik ezean, han dute ukrainiar ortodoxoek topagune garrantzitsu bat: Santa Luisa Marillac ikastetxeko elizan meza ortodoxoa dute egunero. Sergio Stasenko apaizaren arabera osotara 3.000 inguru izan daitezke Nafarroan dauden ortodoxoak.