Gu gara euskara
Urtats. Urte berria delarik, abiatzen gara berriro ere. Eta aurreko zenbakiko azken orrialdean Xamarrek emandako pista aintzat harturik abiatzen gara: Gu gara Euskara. Laburra baina esanguratsua oso. Izan ere, gure mezuen muina baita. Hizkuntzaren bizia eta bizitza, euskaldunak trinkotzea, euskal gizartea eratzea edo antolatzea… horiek guztiak ezin egin dira gu gabe. Merezi du Xamarren esanak berriro ere irakurtzea, eta horretara gonbidatzen zaitugu.
Baina, bidenabar, egiten dizugun gonbitea zabaldu nahi dugu; zeure barrenari begira diezaiozun nahi dugu. Gogoeta pixka bat egin. Zer nahi duzu? Bizi nahi akaso? Euskaraz bizi nahi? Euskaldun bizi nahi? Ezin gara Euskararen aldeko izan geure buruaren aldeko ez bagara. Euskara nolatan biziko da gu geu bizi ez bagara? Eta, zer nolako bizitza edo biziera opa diogu Euskarari, geure buruari opa ez dioguna? Horra, bada.
Sasoi honetan, geure baitan aldaketak egiteko asmoa pizten da askotan. Urte berriarekin, berrikuntzak berriketa, eginkizun ugariren abiatzeko plana egiten dugu. Gaurtik aurrera, halako eta halako…, eta gisakoak. Une aproposa dirudi hainbat ohituratan eten egin eta beste gisa batez jarduteko. Halaxe egitera ere dei egin nahi dizugu. Usu erraten den moduan, txipa aldatu beharra dugu. Xamarrek esan bezala, hirugarren pertsonan mintzatu –eta pentsatu- beharrean, lehen pertsonan pentsatzera –eta mintzatzera- pasa behar dugu. Eta ondoren aritzera, jakina.
Euskararen alde egotetik, geure alde egitera pasa; Euskara ikasi edota hartaz gehiago jabetzetik, geure buruaren jabe izatera. Euskaraz bizi nahi izatetik, Bizitzera. Kirol talde baten aldeko izan gaitezke, baina kiroletan beste batzuek jokatzen dute. Euskarari dagokionez, denok jokatzen dugu. Alde egoteak ez du asko balio, partehartzaile gara guztiok.
Bizi ditugun egunak aldaketa egunak dira nonbait. Izan dadila aldakuntza geure baitan ere, eta has gaitezen, urte berriarekin batera, Euskaraz bai, baina eta Euskara bizitzen, beste inor edo ezer ez baita Euskara, Gu baizik.
ZENBAT BURU… Carme Junyent Figueras
Carme Junyent Filologian doktorea da eta Hizkuntzalaritza Orokorra irakasten du Bartzelonako Unibertsitatean. Hamar liburu eta ehunka artikulu eta ikerketaren egilea da, eta UNESCOk babesten duen “Munduko hizkuntzei buruzko txostena” aurrera eramaten ari den taldeko kidea ere. Honez gain, 1996. urtean plazaratu zen Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala gauzatzeko lanetan ibili zen, Adituen Batzordean hain zuzen.
“Contra la planificació” (editorial empúries; bartzelona, 1988) liburuan esaten duzunaren arabera, ba omen daude lehen eta bigarren mailakotzat jotzen diren hizkuntza gutxiagotuak. nola lagundu dezake hizkuntza ekologiak desoreka hau zuzentzen?
C.J. Hizkuntza ekologia aniztasunaren kontzeptu batetik dator. kontzeptu horren arabera, hizkuntza guztiak aldi berean hizkuntzen dibertsifikatze naturalaren prozesuaren emaitza eta hizkuntza kodea eratzeko aukeren adierazpen paregabeak dira. horrek esan nahi du, alde batetik, giza mintzairaren batasun sakona dagoela eta, ondorioz, bere adierazpen guztien berdintasuna ere adierazten du. bestalde, horrek berekin dakar hizkuntza bakoitza aniztasun linguistikoa den osotasun horren zati bat dela kontsideratzea. kontzeptualizazio hau hizkuntzen hierarkizazioarekin bateraezina da, hizkuntza bakoitza behar-beharrezkoa baita. hizkuntza ekologiaren inguruko ikerketak bai hizkuntzen berdintasuna eta bai hizkuntza guztien beharra dugula frogatu dezake eta, beraz, herriei informazioa eta argudioak eskain diezazkiekegu hauek guztiak kontuan hartuta jardun dezaten.
Nola egin aurre munduan ingelesdun komunitate hain boteretsua egotearen ondorioei? nazioarteko hizkuntza lagungarriek (esperantok, esate baterako) bete lezaketen eginkizunean sinesten al duzu?
C.J. Ingelesaren hedapenak bereizi beharreko bi alderdi ditu, gutxienez. alde batetik, funtzio jakin batzuetan hizkuntza lagungarri gisa izan dezakeen erabilera; bestetik, bere hizkuntza ingelesaz ordezkatzen duten hizkuntza komunitate askotan gertatzen den ezarpena dago: kasu horietan, ingelesa lehen hizkuntza bilakatzen da.
Lehen aldeari dagokionez, ingelesak “lingua franca”ren funtzioa bete lezake hizkuntza komunitate anitzen artean, ezaguera zabaltzeko tresna gisa edo. horrek, hasiera batean, hizkuntza aniztasunaren babesari ez lioke trabarik jarriko. hala ere, ingelesaren erabilera instrumentalak arrisku bat dakar -eta hau argiki suma daiteke zientzia, teknologia, artea eta horrelako hainbat eremutan-: ordezkatzeko funtzioa betetzearena, hots, eremu hauetan egiten diren ekarpenak ingelesetik egin daitezela, beste kultura batzuen ezaugarriak baztertuz. horren ondorioa da aipatu eremuen garapenari murrizketa nabarmena jartzea.
Bigarren aldeari dagokionez, hizkuntza ordezkapena, ingelesa beste zenbait hizkuntzarekin batera eragiten ari da hizkuntza aniztasunaren aurkako indar suntsitzaile gisa eta, zentzu horretan, erantzunak ez du izan behar ingelesaren zabalkuntzaren aurka bakarrik, baizik eta kultur homogeneizatzearen prozesuaren aurka, bere osotasunean hartuta.
Nola sendotu liteke hiztun elebidunek bere hizkuntza gutxiagotuari dioten atxikimendu eta leialtasuna? eta euskararen kasuan?
C.J. Prestakuntza eta informazioa ezinbestekoak direlakoan nago. denok kontziente izan behar dugu hizkuntza aniztasunaren balioaz eta, hizkuntza gutxiagotuen hiztunen kasuan, zera hartu behar dugu kontuan: gizateriaren aurrerapenari ekarpen sortzailea egin nahi badiogu, gure hizkuntz eta kultur ondarea denon aberastasunean eta emankortasunean lagundu dezakeen ekarpen paregabea da. baina, aldiz, gure ondarea beste batez ordezkatzen badugu, suzedaneo edo ordezko bat besterik ezin dezakegu eskaini. garbiago esateko, gure ondarea beste batez ordezkatzea egiptoko piramideak parke tematiko batez ordezkatzea bezala izango litzateke.
Argudio berak balio du euskarari dagokionez ere, baina kasu honetan gauza bat gehitu daiteke: genetikoki isolatutako hizkuntza izanik, bere ekarpena jatorrizkoa eta bakarra da.
Euskal herrian garatu den soziolinguistikaren ildo nagusiak ezagutzen al dituzu? nola baloratzen dituzu?
C.J. Ez ditut sakonki ezagutzen, baina bi puntu azpimarratu nahi nituzke. lehenbizi, orain arte jasotako emaitzen arabera pentsa liteke euskara gizateriaren historian berreskuratu den bigarren hizkuntza izan daitekeela, hebraieraren ondotik, eta, ondorioz, prozesu hau oso eredu erabilgarria izan daiteke bere hizkuntza suspertu nahi duten beste komunitateentzat. bigarrenez, nik uste hizkuntzaren berezko erabilera ahalbidetzen duten hainbeste proiektu dinamizatzaile garatu izanak (berreskuratzearen oinarriak hezkuntzan eta legeetan soilik ez utziz) hizkuntzaren bizitzarako ezinbestekoa dena -transmisioa eta erabilera- oso ongi ulertzen dela islatzen duela. hau ez da batere ohikoa hizkuntz plangintzen proiektuetan eta esportatzeko moduko eredua dela iruditzen zait.
SOZIOLINGUISTIKA.
Trinkotzea: kalitatezko bide gorria euskaldunentzat
Txepetxek eskainitako kontzeptuen artean emankorrenetakoa dugu trinkotzea. Funtsean, hiztunen arteko harremanak ugaltzean datza; hots, bizitzako jardueretan hiztun euskaldunak aukeratzean.
Euskararen erabilpenaren kale neurketaren ildotik Txillardegik egindako ekarpen teorikoak frogatu duenez, hiztun elebidunok beste hiztun elebidunak aukeratu ohi ditugu euskara erabili ahal izateko. Ia hiztun elebakarrik ez duen komunitatean euskararen iraupena horri esker lortu da, baita hizkuntzarekiko leialtasunari esker ere.
Askotan, aldiz, aukeraketa ezinezkoa dugu, hiztun elebakar asko baitaude gure inguruan. Horren aurrean euskararen erabilera areagotzeko bideak bi dira; lehenengoa: gero eta euskaldun gehiago egotea; bigarrena: garen euskaldunen arteko harremanak trinkotzea. Batzuetan trinkotzea elkartze fisikoa izanen balitz bezala ulertu da eta horrela leku askotan gune euskaldunak -txokoak- sortu egin dira. Baina bide horrek muga garrantzitsua dauka, gainerako bizilagunek bezala, euskaldunok ere gure espazio fisiko osoan mugitu behar dugulako.
Trinkotzea, beraz, zerbait konplexuagoa da. Txirrindulariek aldarrikatzen duten hiriko bide gorria metafora interesgarria da trinkotzeak esan nahi duena ulertzeko: hirian zaila eta arriskutsua da, oso, kotxeen artean txirrindulaz ibiltzea. Txirrindulaz eroso ibiltzeko etxetik lanera, zine aretotik erosketa gunera, eskolatik kiroldegira… joanen liratekeen bide gorriak beharko genituzke. Euskaraz eroso bizitzeko etxean, lanean, zine aretoan, erosketa gunean, eskola edo kiroldegian euskarazko eskaintza aurkitu beharko genuke eta horietan guztietan hiztun euskaldunekin topatu. Trinkotzea euskaraz bizitzeko bide gorriak eraikitzea da, euskaldunak non dauden jakinez eta ez dauden lekuetan jarriz.
Kotxeak jaun eta jabe diren errepideetan txirrindulaz ibiltzea horren zaila izanik, batzuetan bide paralelo estuagoak eta makurragoak eraikitzeko joera izaten dugu, baina hori ez da behin behineko sasi konponbidea baino. Euskararen normalizazioa bide nagusian kokatuta dago.