Xan Aireren txanda ekaineko Karrikan
Ekaineko Karrika aldizkarira dakargun elkarrizketa pasa den hilabeteko jarraipena duzu. Lehenbizi, Paula Kasaren hitzak bildu genituen, eta hilabete honetan Xan Airerenak ekarri ditugu.
Euskararen garapena eragiten duten zer nolako ekimen nabarmenduko zenuke?
Xan Aire (X.A.): Nik botean hartuko dut, erabilpena aipatu baituzu, erabilpen soziala, ekimen bat zinez azpimarratzekotan eginen nuke BAM ekimena. BAM ekimena, Baiona-Angelu-Miarritzen garatzen ari garen “Ahobizi belarriprest” dinamika da. Ez da berez asmakuntza bat, baina ezagutzen ari den ibilbideagatik eta ezagutzen ari den arrakastagatik, hori azpimarratuko nuke. Aski ikusgarria izan da, nola herritarrak lotzeko gaitasuna ukan duen horrelako dinamika batek, eta beraz, antolatu gira herritarrak bai komunikazio aldetik, bai prestakuntza aldetik, karrikara jaisteko euskara gehiago erabiliz.
Beste aldetik, azpimarratuko nuke arrakasta, erran baita, badirela 15 milako bat aukera euskara erabiltzeko Baiona-Angelu-Miarritzen, batetik hiztun aktiboak eta hiztun pasiboak kontutan hartzen badira. Guk kontutan hartu nahi ginuen 421 jenderekin honelako nukleo bat osatu, karrikara jaisteko, eta barra hori aski errazki gainditu da. Izena emateko epea amaitu baino lehen 600etik gora ziren eta segitzen zuen oraindik jendeak izena emaiten. Beraz, bada zerbait mugitzen ari dena, eta uste dut erabilpenaren paradigma horren gosez dela jendea.
Ekimen hauek nola laguntzen dute euskal komunitatearen garapenean?
X.A.: “Ahobizi belarriprest” horrelako dinamika batek jadanik baduela gauza baikor bat uste dut, eta jende heldua lanean jartzea litzateke, horrelako aktibismo sinple batean. Behingoan, ez ditugu gure asmo eta esperantza guztiak haur eta gazteengan emaiten, eta uste dut hori dela gauza biziki inportantea, bai orainari begira eta geroari begira ere bai. Hala ere, zehatzago mintzatzeko, bada hor martxan ezartzen den identifikazioa lan bat; identifikazio lan bat pertsonei buruz, identifikazioa lan bat geografikoki eta behar bada, denboran ere, progresiboki gauzak irabazteko izpiritu, zerbait biziki interesgarria dena.
Orokorkiago mintzatzeko, bada hor halako aktibazio bat, erran nezake, halako eskaner soziolinguistiko bat, biziki hurbilekoa, biziki egingarria, aktibatzen dela egunerokotasunari eta zure ohiko espazioari hizkuntzaren ikuspegi horretatik begiratzeko. Behar bada, hori genuen eskas orain arte, funtzio linguistiko batzuk eta sozial batzuk irabazteko.
Bada gero, nabarmen gauza bat, alde batetik, baloratzen dela erabilpen sozialaren alor hori, “Ahobizi” figurarekin, eta bada beste gauza bat, orain artio behar bada ez duguna kausitu, eta da zein inportantea den euskara ulertzea. Euskara ulertzea, alde batetik, jende hiztun aktiboak biderka ditzan bere erabilpen esparruak, eta horretan da “Belarriprest”aren figura, kasik luxu bat, erabilpenari bertze garapen bat emaiteko.
Zeintzuk dira ekimen horrek bilatzen dituen ametsak? (etorkizuneko ametsak edo nahiak) Zuk, nola ikusten duzu etorkizuna?
X.A.: Eta horri loturik, egia da BAM ekimenak duen gune geografikoa ez dela batere erreza, baina hala ere apustua egin da hortik hasteko. Baiona-Angelu-Miarritze erdaldun aunitz bada, Frantziatik leku horretara bizitzera urte guztiz aunitz jende heldu da, eta horretarako uste dut orain behar dugula hasi euskaldunen komunitate horren erdigunea osatzen. Inportantea izanen baita euskara ikusgarria egitea eta molde iraunkorrean ere bai. Horretarako dira, “Ahobizi belarriprest” bezalako dinamika batekin eraiki ditugun gotorleku baikor horiek: izan ikastola, gau eskola, gure hedabideak edo mintza praktika bezalako gune horiek. Baina, orain uste dut jendeak nahi duela hori baino zerbait gehiago, nahi duela gotorleku horietatik plazara jaitsi eta karrikara joan, natural, ahal bezain normal euskara erabiliz.
Hor bada lanketa biziki interesgarri bat egiteko eta uste dut pasatzen dela desakralizazio fase batetik. Uste dut tenorea gina dela orain euskararen erabilpena desakralizatzeko, eta hori pasatzen da jendea sentsibilizatzetik. Horrelako imajinario komun bat ukan dezagun euskaldun eta erdaldunen artean, eleanitza erran duzu, baina elkar bizitza bat hizkuntza minorizatuen erabilpena kontutan hartuko duena. Eta desakralizazio fase horrek, nik uste, pasatu behar duela TELP bezalako tresna batzuk ere desakralizatzetik. Kultura bat eman, kultura soziolinguistiko bat eman herritarrei, politikariei, enpresariei,… Egin dezatela urrats hori molde iraunkorrean, euskararen erabilpenaren aldeko urrats hori molde iraunkorrean, eta batez ere azpimarra genezake inportantea izanen dela hor ametsa, egia da, baina ibilbidea ere.
Hor ikusten dugu BAMen nola partekatzen ari giren gure lorpenak, gure nekeziak, gure porrotak ere bai, baina partekatzen ditugu eta entsatzen gera denak elkarrekin inteligentzia kolektibo horretan gauzak aitzinaraztera. Hori bada biziki inportatea, jakinez gainera BAM dela zinez belaunaldi baten ekarpena, gure belaunaldiaz ari naiz 25-40 urte arteko belaunaldi horrek, euskaltzale horrek, bazuela zerbait ekartzearen beharra, segida bat emaiteko eta uste dut ongi etorriak izan girela euskalgintzan horrelako urrats batekin.
Ekimen hauek bizkortuz gero, zertan eragin dezake? Zein izan daiteke bere eragin-ahalmena? Zein ‘palankak’ aktibatuko lituzkete?
X.A.: Badakit euskaltzaleen topaguneak baduela “Ahobizi belarriprest” dinamika hori koskortzeko xedea. 2018 urte hondarrean, hamaika egunez eginen da horrelako ekitaldi bat Euskal Herriko txoko desberdinetan, denek batera eginen dugu “Ahobizi belarriprest”aren inguruko dinamika hori. Uste dut, hor badugula aukera ekimen bateratu hori hartzeko Korrikak emaiten al daukun ilusio berdinarekin. Bada halako ardura bat hartzea, baina ardura ilusionagarria, gauza herrikoi bat eta herritarren esku izaiten al dena, nahiz eta erran duzun bezala erakundeek baduten hori babesteko eskumena. Uste dut, biziki inportantea dela herritarrek ukan dezatela horren esku, izan daitezela horren muinean, erabilpena karrikan irabaziko baita. Erabilpena irabaziko baita plazan eta irabaziko da azkenean oreka bat. Eta hori da interesgarria, eta uste dut hartu behar dela hori halako harrotasun martxa sano bat bezala. Aukera dugula orai artio, gure baitan isildu ditugun zati horiek adierazteko karrikan eta hori pasatzen dela sinpleki “egun on” bat ahal bezain normal erranez gaurko gizartean. Gizartera joan gaitezen eta konekta gaitezen gizartera euskaraz “egun on” sinple horrekin eta hortik has gaitezen delako imajinario komun hori eraikitzen.
Eusko Ikaskuntzaren e5 proiektuak, nola lagundu dezake? Proiektu honetatik, zer nabarmenduko zenuke?
X.A.: e5 interesgarria da. Orai artio bereziki azpimarratu dugu “Ahobizi belarriprest”, Euskaraldiaren baitan dagoen ekimen hori, eta ekimen hori —Maialen Lujanbioren hiztegira joaten bagara— aplikazio bat da, eta kontziente izan behar dugu hori “aplikazio” bat dela, “sistema eragile” baten “aplikazioa”. Uste dut e5ak “sistema eragilea” duela galdekatzen. Metaforekin geldituko naiz eta “sistema eragilea” erraiten dutalarik zer erraiten dut, euskalgintza. Euskalgintzari behar zaizkio galderak pausatu gaurko egunean, galderak pausarazi, zertan ote giren, galdekatu ea euskalgintzak gaurko egunean eta gaurko gizartean autoritate egiten duen. Enetako autoritate egitea ez du erran nahi beti zaunkaka hartzea, baizik eta ea gogoetatzea untsa antolatuak ote giren jadanik; gure arteko egiturek funtzionatzen ote duten; ea elkarren osagarri ote diren sistema eragile eraginkor bat konektatzeko euskal gizartean eta ea eragiten dugun herritar xumeetatik goi mailako ikerle eta polikariengana ere iristen ote giren. Uste dut garai ona dela e5ek EAEko euskalgintza bereziki galdekatu dezan, mintegi batzuren inguruan biltzeko jendea, aktoreak. Elkarren artean galderak pausa ditzatela sanoki, parez par, eta behin galdera pertinenteak pausatuta, elkarrekin aurki ditzagun erantzunak etorkizunari begira.
Solasaldi osoa irakurri nahi baduzu… http://www.euskonews.com/0725zbk/elkar_eu.html
