Orekan, Herrien eta hizkuntzen ekologiaz

Garai bateko ekologiaren ideiek inguru fisikoari erreparatzen zioten gehienbat: natura gizakien erasoengandik babestu beharra zegoen, ingurunea eta gizateria bereizgarriak izango balira bezala. Errealitatean oinarritzen ziren intuiziook azken hamarkadotan gauza eta izaki guztien arteko harremana kontuan hartzen duen pentsamendu berri bat osatzen lagundu dute: kontserbazionismo hutsa alboratu eta garapen bideragarriaz hitz egiten dugu orain.
Ez da nahikoa. Ekologia bere osotasunean ulertu behar dugu: pertsonen arteko harremanak eta naturarekiko eragina ezin dira bereizi; justiziarik gabeko gizarte batek gero eta kalte handiagoak eragiten ditu ingurune osoan, eta bidegabekeriak desagertzen ez diren artean desoreka eta ezinegona nagusi izanen dira munduan.
Desoreka hau kultur arloan ere islatzen da. Hortaz, herri eta hizkuntzen ekologiaren alde egitea balore etikoak dituen kontzientzia berri bat eraikitzea da. Harreman zapaltzaileek -bazterkeria, norberekeria, besteekiko ezaxola…- denon ondasun eta eskubideak hutseratzen dituzte, herrien nortasuna eta kultur adierazpenak tartean. Beraz, hizkuntz aniztasuna bermatzea giza ondarearen oreka ekologikoa mantentzeko erabaki saihestezina da: aniztasun honen mesedetan, euskaldunok herri bezala irauteko premia dugu: hau lortzeko gai gara, baina horretarako egunero lan egin behar dugu.
Gizakiak berdintasunean sinesten duela esaten duen arren, harropuzkeriaz jokatzen du. Diskurtso eta ekintzen arteko kontraesana kezkatzekoa da, baina zurikeriatan ari denaren ezaugarri honek beste intuizio bat ere adierazten du: lehen bezala, bidezidor malkartsu eta okerretatik gabiltza, baina, sasi artean, denon ongizatea lortzeraino eramango gintuzketen bideak zein izan daitezkeen sumatzen hasiak gara.
Xamar-ek idatzi berri duen “Orekan. Herri eta Hizkuntzen Ekologiaz” liburuak behar dugun ikuspegi osoa lortzen lagundu diezaguke. Unibertsoa, Lurra, gizakia, mintzaira, hizkuntzak, hizkuntz komunitateak eta herriak; izarren hautsa zena, bizigai. Izaki guztion arteko lotura estuaz ohartuko bagina eta elkarren beharra dugula ulertuko bagenu, bizitzak azaleratzen dituen itxura, nortasun eta hizkuntz ezberdinen aurrean begirunez eta berdintasunaren grinaz jokatzen saiatuko ginateke.
Berdintasunaren printzipioa eta interdependentzia aniztasunean… Bizitzaren mintzoa ulertzeko biziaren hizkuntzaz ari gara. Hitz ederrak, alajaina! Eta hitzak ere bizitzatik sortuak dira. Goazen bada bizitzera eta hitzak bizitzera: bakarka zein taldeka, lagunartean, auzokoekin eta ezezagunen aurrean, saia gaitezen inoiz baino beharrezkoagoa zaigun utopia bideragarri hau gauzatzen: izaki, herri eta hizkuntz komunitate desberdinen elkarbizitza aberasgarri, zuzen eta orekatua, hemen eta orain.
Bukatzeko, aipatu liburua irakurtzera gonbidatzen zaituztegu, bertan gure herriaren iraupenaren beharraz kontzientzia pizteko inoiz agortzen ez den erregaia aurkituko duzuelako.

ZENBAT BURU… Xamar

Juan Carlos Etxegoien Juanarena, “Xamar”, Garraldako Xamarrena etxekoak, “Orhipean. Gure herria ezagutzen” eta “1898, Garralda” liburuak idatziak zituen orain gutxi arte. Elkarrizketa honetan plazaratu berri duen hirugarren liburuaz-“Orekan. Herri eta Hizkuntzen ekologiaz”- eta beste zenbait kontuz hitz egiteko aukera izan dugu berarekin.

Euskal komunitatearen egoerak kezkatzen al zaitu? Nola baloratzen duzu egungo egoera?
Nola ez, nere egoera pertsonala eta familiarra baita. Guk, euskaldunak izanik, ezin garatu dugu gainerako pertsonek bezala. Iruñean (edo Bilbon, Donostian, Baionan…) erdaldun batek ez du oztoporik erdaraz bizitzeko; gu diglosikoak izatera beharturik gaude, praktikan eta teorian ere (legeek bermatzen baitute erdaren nagusitasuna). Erdaran guzia erreztasun eta malda behera den bitartean, Euskaran zailtasun, oztopo eta “lujo asiático” –nafar (?) gobernuak errana–.
Egungo egoera ez da berria, erasoak indarberriturik badatozkigu ere. 1901ean, adibidez, Nafarroako gobernadoreak eskoletan Euskara erabiltzea debekatu zuen; inperialismoa eta faxismoa aspaldidanik ezagutzen ditugu, demokraziaz mozorroturik heldu badira ere. Kezkagarriena gure erantzuna da ahula, konplexuz beterik…

Zer egingo zenuke jendearen Euskararekiko motibazioa areagotzeko, hau da, elebakar erdaldunek Euskaraz ikas dezaten eta elebidunek Euskara erabil dezaten?
Egina dut dagoeneko: OREKAN Herri eta Hizkuntzen ekologiaz. Gauza anitz izateaz landa, hori ere bada: motibazioan sakontzeko saioa. Diskurtsoan dago gakoa, “el del vasco” izateaz asperturik nago. Ulertu behar dugu ez gaudela -–bereziki– Euskararen alde, gu Biziaren alde gaudela baizik, munduko kultur aniztasunaren alde, ohartuz (eta ohartaraziz) mintzoa gure beharra dela gu izaten jarraitzeko eta, bidenabar, yanomami, boskimano, dakota, ainu… munduko herri guzien aldeko ekimena dela, Gizadi osoaren garapenaren aldekoa delakoz.

Nola suertatu zen zure azken liburu hau egiteko aukera?
Ideia aspaldikoa zen, baina gisa honetako liburu batek denbora osoa eskatzen du (ikasteko, idazteko, ilustratzeko…). Bilbon Zenbat Gara elkarteko adiskideek berehala ulertu zuten material honen garrantzia eta bere egin zuten egitasmoa. Haiei esker gauzatu ahal izan da.

Nafarroako euskalgintzan aritzen diren herri mugimenduei zer nolako hutsuneak ikusten dizkiezu?
Munduko borondate hoberena ez da aski, tamalez, egoera orokorrari aitzin egiteko eta noraezean gabiltza (kasu, hemen eta Nafarroa atlantikoan ere). Luze litzateke galderari ongi erantzutea eta, hain zuzen ere, hauxe da hutsunetariko bat: uste izatea guzia ihardesten (eta konpontzen) dela esaldi batekin; beti “formula magikoaren” bila gabiltza, pilula sendagarri amets: herri mugimenduetan, haur eta helduen irakaskuntzan… Hori bai, hizkuntzaren (edo zernahiren) aldeko manifak arras ongi ateratzen zaizkigu, zer jendeketak!.

Zure ustez, Nafarroako euskaldunok garrantzia ematen al diogu benetan euskararen eta euskal kulturaren garapenari?
Galdera bera egoeraren adierazgarria da. Galderak hauxe behar luke izan: guk garrantzia ematen al diogu gure garapenari? Baina, normalak izanik (edo normalak izan nahirik), galderak ez du zentzurik. Nork ez dio bere garapenari garrantzia ematen? Euskara errebindikazio zerrendan gai bat gehiago den bitartean, gureak egin du: eskubide historikoak, euskal selekzioa, emaztearen eskubideak… eta Euskara. Ez, ez da hola izan behar; horrela Euskara eta euskal kultura pluraleko 3. pertsona dira: haiek; baina hizkuntza ez da gu gabe eta gu ez gara gu Euskararik gabe, erran nahi baita, aipatutakoak pluraleko lehen pertsona dira: gu. Gu gara Euskara.
Honetaz ohartuko bagina, ez ginateke hau bezalako galderak egiten eta erantzuten ibiliko, ez baitute zentzurik, munduko pertsona guziok normalak izateko beharra dugulakoz, jakina.

SOZIOLINGUISTIKA.
Zer ordutan aterako da Rangunerako hegazkina? Hizkuntza funtzioak

* Aireportu batean informazioa eskatzea (7)
* Literatur liburua norberarena ez den hizkuntzaz irakurtzea (6)
* Unibertsitatean ikastea edo nazio mailako telebista ikustea (5)
* Ogia erostea edo dentistarenera joatea (4)
* Laborategiko txostena irakurtzea (3)
* Seme-alabekin jolastea edo lagunarteko parranda egitea (2)
* Hurrengo egunean lantokian egin behar ditugunak buruz errepasatzea (1)

Aipatutako adibideak, batzuk besteak baino ohikoagoak, hiztunok egiten ditugun jarduerak dira. Guzti-guztietan hizkuntza behar dugu. Dena den, hiztunen ikuspuntutik hizkuntzen ikuspuntura pasatuz, hizkuntza guztiek ez dute jarduera mota horietan guztietan garatzeko aukerarik, ez dute, beraz, funtzio guztiak garatzeko aukerarik.
Hizkuntza funtzioen azalpen asko aurki ditzakegu, baina arrakastatsuenetarikoa Txepetxek egindakoa daukagu (Goiko adibideen ondoan dauden zenbakiak beheko eskema honetako zenbakiekin bat datoz):

(7) FUNTZIO INTERNAZIONALA
(6) ZIBILIZAZIO FUNTZIOA
(5) FUNTZIO NAZIONALA
(4) FUNTZIO LOKALA
(3) LAN FUNTZIOA
(2) FAMILIA F.
(1) IDENTITATE F.

Txepetxen azalpena jarraituz, teorikoki, hizkuntza orok eskalaren zazpi funtzioak bete ditzake. Praktikan, aldiz, funtzio internazionala hizkuntza gutxik daukate. Zibilizazio funtzioa ere ez da oso arrunta, maizago agertu arren. Are gehiago, beherago dauden funtzioak ez betetzea gertatzen da, funtzio nazionala hizkuntzaren biziraupena ziurtatzeko ezinbestekoa den arren. Horrelako kasuetan, gizartean beharrezkoa den funtzio multzoa garatzeko (1etik 5era) hizkuntza bat egon beharrean bi hizkuntza agertu ohi dira; alegia, bi hizkuntza eskailera bakar batetarako: diglosia egoera, hain zuzen.
Funtzio internazionala eta zibilizazio funtzioa bakarrik ikaspen kulturalaren bidez lortzen dira, familia eta identitate funtzioak, aldiz, bakarrik ikaspen naturalaren bidez.
Hizkuntzaren estatusa eskailera horretan betetzen duen mailarik altuenarekin pareka daiteke. Estatusa aldakorra da. Portugesak, adibidez, estatus ezberdina dauka Portugalen (6) edo Espainiar Estatuko etorkinen artean (2/1). Historian zehar gertatzen den aldakortasuna ere nabaria da.
Euskararen kasuan aldaketa garaia da oraingo hau. Non kokatuko zenukete euskara funtzioen eskaileran?

Sareak harrapatuko zaitu!

Adi egon, irakurle. Sare itsaskor eta xarmangarri bat dabil Iruñerri osoan zehar. Baina ez diogu zertan beldurrik izan, berehala abiaraziko den askatasunaren sarekada honek gozatzeko aukera paregabea emango digu eta. Truke Sarea du izena, eta guztioi irekita dagoen sare honen bidez bertako euskaldunon arteko harremanak ugaritzeaz gain, betidanik norberaren gustukoak izan diren ezagutzak ikasi eta irakatsi ahal izango ditugu, ohiko “ikastaro” arruntik egin gabe. Karrika honetan bertan informazio zehatzagoa eskaintzen da, baina hona hemen zertzelada batzuk:
Datozen asteotan izen horretxekin abian jarriko den ekimenean euskaldunok ezagutzak eta trebeziak elkar trukatzeko aukera izanen dugu. Denok ikasle eta irakasle izan gaitezke: jarduera jakin bat ikasi nahi baduzu, gainontzeko sarekideei eskaera egiten ahal diezu; aldi berean, zerbait irakasteko eskaintza ere egingo diezu, elkarrekikotasuna baita jarduera honen funtsa. Kontuan hartu edozein motatako ezagutzez ari garela, eta denok irakasten ahal dugula zerbait: ale honetan bertan aipatzen diren adibideak ikusi besterik ez dago ohartzeko denok garela gauza zerbait irakasteko. Gure abileziak eta ezagutzak gutxiesteko joera apurtu beharrean gaude behingoz, eta hori egiteko tenorea heldu da. Edozein momentutan atera zaitezke saretik, nahi izanez gero, baina han zauden bitartean, bestelako pizgarriez gain, hizkuntza erabiltzeko eta aberasteko baliagarria izango zaizula konturatuko zara.
Egiaztatu ahal izango duzunez, ekimen honen bidez pertsonen arteko harremanak ohikoa ez den era batez planteatzen ari gara: elkarbidea ezagutzak izanen dira, baina dirurik eman behar izan gabe garatzen diren harremanak dira hauek, besteekiko begirunea eta elkarren arteko konfiantzari lehentasuna emanez. Berdintasuna, malgutasuna eta aldi berean aniztasuna uztartuko dituen sare honetara bildu nahi zaituztegu, guztiok euskaldunon komunitateko partaide garelako, eta uste dugulako ezagutza konkretuak baino haratago ere elkar ezagutzea merezi duela.
Jarduera berri honen asmoetako bat euskaldunon partehartze zabala bultzatzea da, eta beste bat elkarrekiko prestakuntza hobetzen eta hedatzen joatea. Agerikoa da beraz sarea gero eta erakargarriagoa izan ahal dadin, zure eta zu bezalakoen partehartzea ere ezinbestekoa dela. Horregatik, emaiezu ekimen honen berri lagunei eta ezagutzen dituzun euskaldun guztiei, denon artean sare ezin dinamikoago bat josi ahal izan dezagun.
Ez galdu aukera hau. Jakin badakigu askotan gure bizitzak jarduerez beteta egoten direla, baina aholku bat ematera ausartuko gara: oraingoan busti zaitez, proposamen honek ilusiotan blai utziko baitzaitu; desberdina da eta estimatua izatea merezi duela uste dugu. Sareak sariak ere baititu: partehartzaileok gure betiko jakinminak asetzeko parada izanen dugu, eta gainera beste inon ez bezalako esperientziak eta harremanak bideratu ahal izango ditugu.
Badakizu: eguneroko ohikeriak harrapa ez zaitzan, sarekide bilakatu zaitez!

ZENBAT BURU… Patxi Salaberri  

Patxi Salaberri Zaratiegi Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea duzue. Doktore hau Euskal Filologiaren arloan aritzen da Filologia eta Hizkuntzaren Didaktikaren sailaren barnean. Honez gain, toponimian eta dialektologian aditua da eta artikulu ugari idatzi ditu gai honen inguruan zenbait aldizkari eta liburutan.

Euskal komunitatearen egoerak kezkatzen al zaitu? Nola baloratzen duzu egungo egoera?
P.S. Euskal erkidegoaren egoerak kezkatzen nau bai; hori garbi. Egungo egoera Iruñetik, Nafarroatik ikusita aski gogorra dela iruditzen zait, aspaldi honetan ezagutu ez dugun neurrian gainera. Honekin ez dut erran nahi, ordea, gaurdainoko egoera bikaina izan dela, baina orain bezalako eraso zuzenik gutxi ikusi ditugu azken urteotan, Nafarroako Gobernuko Hizkuntza Politika euskararen aldekoa zen jendearen eskuetan baitzegoen, nahiz gero esku horiek loturik egoten ziren gauzak egiteko, maiz. Unibertsitateari dagokionez, zehazkiago erran, NUP-ri dagokionez, aldaketa gutxi izan dira azken urteotan, alegia, egoera ez da sobera txartu -hein batez bai, ordea- lehendik ere nahiko txarra zelako.

Zer egingo zenuke jendearen Euskararekiko motibazioa areagotzeko, hau da, elebakar erdaldunek Euskaraz ikas dezaten eta elebidunek Euskara erabil dezaten?
P.S. Euskararekiko motibazioa aregotzeko erakundeen bultzada ezinbestekoa dela uste dut, partikulazki “motibazio instrumentala” deitzen dena bulkatzeko. Hau da, jendeak euskara baloratzen dela ikusi behar du, euskara ikasteko edo bere haurrak euskal ereduetara bidaltzeko. Beste aldetik, gure artean, euskaldunon artean, erdaraz mintzatzeko joera handiegia dakusat eta hau, jakina, ez da ona ondokoek euskara ikas dezaten. Zertarako ikasi inork erabiltzen ez duen hizkuntza? Alegia, erakundeak euskara bultzatu beharrean oztopatzen ari badira ere, lortuko bagenu orain arte euskara, modu batera edo bestera, ikasi duten gehienek euskaraz mintzatzea urrats handia eginik izanen genuke gure hizkuntza aitzina ateratzeko borrokan. Negargarria da, izan ere, ikastoletan eta unibertsitatean berean euskaraz ikasten ari direnek elkarrekin erdaraz nola jardukitzen duten ikustea.

Euskararen aurkako joera dutenei zer erakutsi eta irakatsi behar diegu?
P.S. Euskaldunok euskaraz hitz egiten dugula, erabiltzen dugula –izkribuz ere bai– eta hori egiteko esku badugula, bestek eman gabe. Euskaldun guztiok muturreko zenbait joera politikoren aldekoak ez garela erakustea ere mesedegarri dateke, nire irudiko, aise egiten baita bortizkeriaren eta euskararen arteko lotura. Jende xeheaz ari naiz hemen, ez politikariez, eta Nafarroakoaz bereziki. Bestalde, unibertsitatean asko aipatzen den kontua kalitatearena da, euskara eta kalitatea elkarren aurka baleude bezala. Aieka honetatik uste dut ahaleginak egin behar ditugula gure lanek ahalik eta kalitaterik handiena izan dezaten, ez baita erraza!

Zure ustez, argudio eta datu historiko eta linguistikoek euskararen aldeko kontzientzia areagotzeko balio al dezakete?
P.S. Argudio eta datu historikoek ene iritzian garrantzi handia dute. Badakit, eskarmentuz -eta hitz bikoitza darabilt hemen- datu historikoak aurkezte hutsak euskararen aurka dagoen jendea euskara ikastera ez duela bultzatuko, bestela Jimeno Jurioren liburuak irakurraraziz konponduko baikenuke gure hizkuntzaren arazoa, Nafarroan bederik. Argudio eta datu zorrotz-zehatzak gure euskalduntasunaren oinarri dira, batez ere euskara galdu den Euskal Herriko eremu zabalean, baina ez bakarrik hemen. Hor dago, erraterako, lingua navarrorum delakoaren interpretazioaren auzia, alegia navarri haiek nor ote ziren?, lau menditar-baserritar atzeratu (Zierbidek eta nahi duten bezala) ala nafar gehienak? Jende prestatua behar da gure historiaren eta hizkuntzaren defentsarako eta hori ez da goizetik gauera lortzen; lana eta unibertsitatea behar dira horretarako, eta horregatik ez dute nahi euskara NUP-en sar dadin. Historian zehar Euskal Herriko alderdi orotako bizilagun guzti-guztiek euskaraz jardukitzen zutela dioen hipotesiaren aldeko jarrera ez hagitz zientifikoak ere, nire irudiz, gure kalterako dira.

SOZIOLINGUISTIKA.
Hizkerak: ezinbesteko aberastasuna

Erregistro linguistikoa: testuinguru sozialaren arabera hiztunek aukeratzen duten mintzatzeko era

Hizkuntza estandarra akademiak finkatzen du baina hizkuntzaren gainerako erregistroak, gainerako hizkerak (lagunartekoa, argotak…) ezin dira arautu hiztunek, erabileraren poderioz, zabaltzen eta aldatzen baitituzte. Komunikabideak esamolde eta hitz berrien bozgorailuak izan ohi dira. Horrela gertatzen da hizkuntza komunitate osasuntsuetan.
Erabilera esparruak desorekatuta daudenean, ordea, hiztunek ez dituzte menperatzen behar dituzten erregistro guztiak.
Pentsa dezagun zer gertatuko litzatekeen, gazteleraz mintzo garenean, tabernan unibertsitateko filosofia irakaslearen moduan mintzatuko bagina edo lan elkarrizketa batean gazteen arteko argotik modernoena erabiliko bagenu. Solaskidearengan harridura sortuko genuke eta komunikazioa eta gure helburuak oztopatuta geratuko lirateke, erregistro desegokiak aukeratuz, gizartean ezarritako eta denok ezagutzen dugun “adostasun linguistikoa” hautsiko baikenuke.
Euskaraz, aldiz, erregistro bakarreko hiztun asko daude, bere ilobekin edo bere enpresako nagusiarekin, adibidez, berdin mintzatuko liratekeenak. Kasu horien aurrean ez harritzea edo komunikazioa oztopatuta geratzen dela ez ikustea gure komunitate linguistikoaren osasun ezaren adierazgarriak dira.
Gaia Euskaltzaindiak irailean egindako azken biltzarrera heldu zen, Koldo Zuazok(1) ekarria. Lehenagotik ere kezka esparru askotara zabaldu da. Nafarroako Gazte Kontseiluak, adibidez, “Gazte hizkera eta argotak” izeneko tailerra antolatu du(2). Gaiak pizten duen interesaren seinalea, dudarik gabe.

(1) Berak proposatzen duena ezagutzeko: Zuazo, K. Euskararen sendabelarrak, Alberdania, 2000.
(2) Azaroaren 14an, 19:00etan, Iruñeko Gazteriaren etxean. Izena emateko eta informazio gehiago eskuratzeko: 948234819 telefonoa.

Karrikiriren proposamena

Karrikiri eratu genuenetik, duela bospasei urte, asmo nagusi bat darabilgu gure artean: hainbestetan aipatu dugun Euskal Komunitatea eratzeari gure laguntza ematea. Orain arte karrikara atera ditugun Karrikak irakurri badituzu, badakizu zertaz ari garen. Batean eta bestean, beti landu ditugu, zuzenago ala zeharkiago, horren guztiaren inguruko gaiak. Eta, duda handirik gabe, horretan segitzeko asmoa dugu.
Hasierako ilusio berberak bizten gaitu orain ere. Eta hasitako lanak ez du amaierarik. Ados egonen zarete noski, gure hitzak aintzat hartzen badituzue. Ekintzak eta zerbitzuak, denak ere ildo berekoak dira, gure aburuz behintzat.
Baina ez gara konformatzen ildo horiek lantzearekin. Uste dugu badela esparru zabal bat, non gurea bezalako elkarte batek bere ekarpena egin dezakeen. Eta pentsatzen dugu zuk ere izan dezakezula horretan tokia. Horregatik egiten dizugu berriro gure proposamena, Karrikiriko elkartekide egin zaitezen. Eta kide diogunean, lagun, bazkide, laguntzaile edo partaide esan nahi dugu. Hots, bai baitira elkartean aritzeko era desberdin franko. Diru ematea bat, baina gero badago inplikazio maila bat erdiestea. Txikienetik handienera.
Ezagutzen gaituzu; badakizu zure ekarpena ongi hartua izanen dela. Besterik ez bada, kuota ordainduz azpiegitura guztien mantentzean lagun dezakezu. Urrats gehiago emateko prest bazaude, ideiak, asmoak, eta eskuak ekarri; eskulanak ere beharrezkoak dira eta.
Karrikiri, ginenetik abiatu zen, eta garenetik abiatzen da egunero. Daukagunetik, asko ez izan arren, abiatu beharra daukagu. Daukagunetik, garenetik, ez daukagunaz eta ez garenaz gogoetan galtzeak ez baitigu deus (onik) ekarriko. Baina daukaguna eta garena bildu bai. Zenbat eta gehiago etorri, gehiago gara, eta gehiago daukagu. Lagundu, hortaz, daukaguna ongi erabiltzen, eta osoago izanen gara guztiok. Laster arte, zure bisitaren zain geratzen gara.

ZENBAT BURU… Koldo Asiron 

Koldo Asiron Saez Nafarroako Unibertsitate Publikoan dagoen Unitate Teknikoko zuzendaria da eta urte dexente daramazki unibertsitatean euskararen egoera normalizatu dadin lanean. Orain urte gutxi unibertsitatean funtzionatzen zuen Hizkuntza Normalizaziorako Batzordeko kide ere izan zen.

Euskal komunitatearen egoerak kezkatzen al zaitu? Nola baloratzen duzu egungo egoera?
K.A. Jakina, kezkatzeko modukoa bai baita euskal hiztuna euskaraz bizi ezin izatea, bere bizitzako arlo guzti-guztietan euskaraz mintzatu ezin izatea eta gehienetan, nahi gabe, erdarara lerratu behar izatea. Are gehiago administrazioak iraunarazten duen egoera diskriminatzailea izaki, egoera hori konpontzeko baliabideak jarri beharrean, areagotzeko ahaleginean ari baita etengabe.
Hala ere, itxaropentsu izateko ziorik bada, aldi berean, zeren traba guztiak gorabehera, hemen gaude eta aurrera goaz, gero eta gehiago gara eta gero eta esparru gehiagotara ari da hedatzen gure hizkuntza.

Zer egingo zenuke jendearen Euskararekiko motibazioa areagotzeko, hau da, elebakar erdaldunek Euskaraz ikas dezaten eta elebidunek Euskara erabil dezaten?
K.A. Euskara ikasteko nahiz euskara erabiltzeko euskara ikasi beharra eta euskara erabili beharra sentitu behar du hiztunak, besterik ez dago. Behar hori nola sortu? Horretarako ez dago hagatxo magikorik eta gainera dagoeneko dena asmatua dago, nire ustez. Kasu batzuetan ideologikoa izango da motibazioa, beste batzuetan instrumentala, baina zein-nahi ere den, gutako bakoitzak bere esparrutik saiatu behar du presio hori, behar hori, sortzen, sentiarazten eta areagotzen.

Zure ustez, Nafarroako euskaldungoa kontziente al da Unibertsitate Publikoan euskarak bizi duen egoeraz?
K.A. Ez, inola ere ez. Nolabaiteko inpresioa badago, bai, gauzak ez direla ongi egiten ari, hemengo agintariak euskararen kontra ari direla, eta abar, baina ez unibertsitatetik kanpokoek, ez eta Unibertsitatearen barruko askok eta askok ere, ez dakite euskarari bidea ixteko noraino iristeko gai diren eta zer-nola ari diren. Niri neuri ere batzuetan kosta egin zait sinistea nire begien aurrean gertatutakoa.
Unibertsitateko agintariek jarrera benetan gogorra, beligerantea dute euskararen kontra, eta gainera oso ongi antolatua, oso ongi planifikatua eta pentsatua, oso ongi landua eta babestua, eta barrutik zein kanpotik baliabide eta bitarteko handiak dituena.

Gizartean eta Unibertsitatearen munduan euskararen aurkako joera dutenei zer erakutsi eta irakatsi behar diegu?
K.A. Hemen gaudela eta hemen segituko dugula traba guztiak gorabehera, gure hizkuntza honek bizirik iraungo duela, orain arte bizirik iraun duen bezala, aurretik galdutako borroka batean ari direla, alferrik, eta hortaz, hobe luketela indarrak beste zereginetan jarriko balituzte, ezta?

SOZIOLINGUISTIKA.
Normalkuntza: buru bezainbat aburu

Hizkuntzei aitortzen zaien estatusaren araberakoa izan ohi da normalizazio prozesuei aitortzen zaien garrantzia. Normalkuntza soziolinguistika liburu gehienetan aipatzen den hitza da, baina ez dira beti aspektu berak kontuan hartzen, ezta helmuga bera jartzen ere. Hemen dituzue adibide batzuk:
“Normalkuntza hizkuntza gatazkari erantzuten dion prozesua da, non hizkuntza komunitatea trinkotzen den eta erabilera arauak aldatzen diren (…) Mendebaldeko testuinguruan hizkuntza normalkuntza dagoela esaten da hizkuntzak komunitatea batzen duenean eta funtzio sinboliko eta instrumental guztiak betetzen dituenean”, Mollà-Viana, 1991.
“Normalkuntza gauza askotarako erabiltzen den hitza da, hitz tranpa bezala funtzionatzen ari da, askotan erabiltzen delako soziolinguistika-munduan ez ezik politika-arloan edo beste arlo kulturaletan ere. Soziolinguistikari dagokionean normalkuntza esaten denean azken batean zera esan nahi da, hizkuntza batek bere hizkuntz komunitatean sortzen diren funtzio eta behar guztiei erantzuteko gai izan behar duela”, Larrañaga, 1990.
“Hizkuntza normalkuntza prozesu historiko soziokulturala da, beronetan hizkuntza normatibizatu (ortografia, lexikoa eta gramatika eta abarren erregulatzea) egiten delarik eta gizarte funtzio guztietara iristea lortzen du, bai eta ordura arte hizkuntza menperatzailearentzat erreserbatutakoetara ere. Esparru formal eta ez-formal guztiak hartzen dituenean dago hizkuntza erabat normalizatua. Normalkuntza ez dago hizkuntzaren hiztun kopuruaren (kantitatearen) baitan bakarrik, beraren gizarte funtzioen integritate eta osotasunean (kalitatean) baizik”, Solé i Camardons, 1991.
Norberak hizkuntza komunitatearen egoera “normalaz” daukan ideia zabalagoaren edo murritzagoaren arabera, normalizazioaren definizio ausartagoa edo apalagoa eginen du. Saiatu zuena egiten, ariketa ona da eta.

BIBLIOGRAFIA
Larrañaga, I. “Normalizazioa ez da elebitasun soziala” Bat 1, 1990eko otsaila
Mollà / Palanca / Viana Curs de Sociolingüística 1-2-3, Bromera, 1991.
Solé i Camardons, J. Soziolinguistika gazteentzat, UEUko Soziolinguistika Saila, 1991.